Mlazna struja je pojava jakih vjetrova u gornjoj troposferi i donjoj stratosferi kao posljedica rotacije Zemlje i različitog termičkog zagrijavanja polova i ekvatora. Pojavljuje se u vidu uskog pojasa od nekoliko stotina km a debljine nekoliko kilometara. Za bolje predočavanje visine, radi se o pojasu koji se pojavljuje na visini od nešto preko 9km iznad nivoa mora.
Mlazna struja se obavija oko cijele Zemlje sa prekidima u smjeru zapad-istok, tj. zadržava kretanje kao posljedica rotacije Zemlje u smjeru prema istoku. Pri tome kada se zrak kreće sa ekvatora prema polovima rotacija Zemlje smanjuje svoju brzinu prema istoku. Međutim zrak će zadržati svoj moment te će pri putanji prema polu zrak isto tako skretati udesno za Sjevernu hemisferu odnosno ulijevo za južnu hemisferu. To se zove rezultat Coriolisove sile. Imamo 4 mlazne struje, 2 na sjevernoj 2 na južnoj polulopti.
Mlazne struje nastaju također i zbog razlike u temperaturi pri kontaktu polarnog zraka koji se spušta prema nižim geografskim širinama i ekvatorijalnog zraka koji se diže prema višim geografskim širinama.
Mlazna struja ima važnu ulogu u cirkulaciji atmosfere i vezana je uz vremenske fronte i ciklone.
Sve mlazne struje se pomiču tokom godine (zimi se pomiču prema ekvatoru, a ljeti prema polovima). Na slici ispod možemo primjetiti njihovo krivudanje. Zašto je to tako, sačekajte još u nastavku teksta.
Slika: Mlazne struje na planeti Zemlji Izvor slike https://www.noaa.gov/jetstream/global/jet-stream
Slika: Coriolisov efekat ( Izvor : https://rwu.pressbooks.pub/webboceanography/chapter/8-2-winds-and-the-coriolis-effect/ )
Inače, mlazna struja se obično nalazi na oko 200-300mb visine stoga se za tu potrebu koristi sljedeća karta geopotencijala od 300mb, tj. geopotencijal kao mjera visine u atmosferi na kojoj se nalazi pritisak 300mb:
Slika: Karta geopotencijal 300mb za praćenje mlazne struje
ZAŠTO SE DEŠAVA MEANDRIRANJE ( KRIVUDANJE ) MLAZNE STRUJE?
Kada imamo izražen temperaturni kontrast toplog ekvatorijalnog i hladnog – polarnog zraka tada mlazna struja teče poprilično ravnom stazom odnosno kompaktna je. To se zna dešavati zimi. Međutim kada se taj kontrast smanji odnosno oslabi, dolazi do njihovog meandriranja odnosno krivudanja te staza mlaznih struja postaje vijugava. Upravo u takvim situacijama može doći do pojave blok područja visokog atmosferskog pritiska ( pogledajte prethodni post na temu omega – blok ).
Za kraj, prilikom krivudanja dolazi do pojave posebnog tipa valova. To su Rossbyevi valovi.
Rossbyjevi valovi prirodni su fenomen u atmosferi i okeanima uzrokovan rotacijom Zemlje.
U planetarnim atmosferama nastaju zbog varijacija Coriolisovog učinka sa geografskom širinom. Dešava se upravo po pravilu uzroka krivudanja mlazne struje, dakle onda kada je temperaturni kontrast nizak, brzina mlazne struje mala, a Coriolisova sila slaba što dovodi do meandriranja odnosno krivudanja.
Rossbyjevi valovi nastaju dakle kada se polarni zrak kreće prema ekvatoru dok se tropski zrak kreće prema polovima. Postojanje ovih valova objašnjava područja polja niskog tlaka (cikloni) i polja visokog tlaka (anticiklone).
Slika: Krivudanje mlazne struje ( Izvor: Met Office )
Isto tako i tokom zime može doći do slabljenja jačine mlazne struje. To se dešava zbog promjene vremenskog obrasca odnosno slabljenja zapadnih zonalnih strujanja ili čak njihovog preokretanja na istočna strujanja te potom slabljenja snažnog polarnog vrtloga tj. ciklona u arktičkom krugu. Zbog toga dolazi do posebne pojave naglog zagrijavanja u stratosferi ( SSW ) što sve slabi izražen polarni ciklon te dolazi do raspršivanja hladnog zraka iz stratosfere u troposferu što na kraju mijenja oblik mlazne struje i ona krivuda. Pritom akumulacija hladnog zraka sa sjevernog pola se teže obuzdava i u nižim slojevima atmosfere može se lahko zaputiti ka srednjim geografskim širinama tj. ka našim krajevima.
Slika: Jaka i slaba mlazna struja u kontekstu polarnog ciklona ( Izvor: https://www.severe-weather.eu/global-weather/winter-season-2022-2023-polar-vortex-power-up-stratospheric-warming-wave-forecast-united-states-europe-fa/ )
MLAZNE STRUJE I VAZDUŠNI SAOBRAĆAJ
Iako se položaj i visina mlazne struje mijenja, ona se u biti kreće na sličnoj razini kao kod visine transatlantskih aviona. Kad biste letjeli duž mlazne struje, imali bi brži prijevoz i to bi uštedjelo svakako gorivo. Međutim, ako stignete prerano, završit ćete tako što ćete kružiti i čekati da sletite na aerodrom.
A ako je mlazna struja slaba, to može uzrokovati kašnjenja, a ako još letite nasuprot mlazne struje, nećemo uštedjeti na gorivu i još možemo kasniti.
Meteorološki čas i lekciju pripremio: Haris Babić, urednik stranice
Poslužili izvori: metoffice.gov.uk, pmfias.com, noaa.gov., severe-weather.eu
Kakav uticaj na vrijeme kod nas moze donijete navedena struja
Vezana je i uz pojave ciklona,fronti. Zavisno od njene jačine može imati utjecaj na kretanje i jačinu zračnih sistema, recimo da utiče na snagu i kretanje ciklone